Cek London
QADIN CƏSARƏTİ
İngilis dilindən tərcümə edəni: Abuzərli Sevda
Tüklərindən qırov sallanan canavara
oxşar bir itin çadırın kənarını aralayıb içəri soxulması ilə içəridəkilərin
birağızdan :
- Ay səni,
Çadırın içi isti olmasa da, hər halda
bayırdakı kimi soyuq da deyildi. İçəridə ev əşyasına oxşar bir şey var idisə, o
da ortadakı soba idi və bu soba oradakılar üçün həyat demək idi. Çadırın içinə
yarıyadək şam ağaclarının budaqları döşənmiş, üstündən də xəz dərilər
salınmışdı, yerin qalan yarısı isə palçıq qarışıq qar idi. İçəridə qütb
düşərgəsinə xas olan pintilik hökm sürürdü; çirkli çaydanlar, qazançalar, bir
sözlə, qış çadırında istifadə edilən əşyalar palçığın üstünə atılıb qalmışdı.
Sobanın çartıltı ilə yanmasına baxmayaraq, çadırın içi bir elə isti də deyildi və orada bircə quru yer sobanın borusunun
tavandan çıxdığı yerin ətrafı idi ki, o da sırğa kimi sallanan su damcıları ilə
dövrələnmişdi, çadırın qalan yeri ağappaq qırov təbəqəsi ilə örtülmüşdü.
Xəzə bürünüb yatmış oğlan yuxuda
ufuldamağa başladı. Üzü tüklü olan, solğun və zəif görkəmli bu cavanın iniltisi
get-gedə artırdı və birdən onun bədəninin açıq qalmış hissəsi sanki yay kimi
dartılaraq qıc oldu.
- Tez ovuşdurun onu !— Bettlz qışqırdı. - O, yenə qıc oldu.
Elə həmin an içəridəkilərin bir
nesəsi qıcolma keçənə qədər xəstəni var gücləri ilə ovuşdurdular.
Oğlan dodağının altında:
- Lənətə gəlsin bu yolu! - deyərək üstündəki örtükləri kənara tulladı.
- Mən az qala bütün ölkəni
gəzmişəm, hər cür çətinliyə düşmüşəm. Ancaq yolçusu olduğum bu yolda isə
incə-mincə, kişilikdən uzaq bir varlığın gününə qalmışam.
O, ocağa tərəf əyilərək siqareti
bükdü.
--- Yox,mən daha ufuldamıram. Buna da
dözərəm,amma onu da deyim ki, bu halıma görə çox utanıram. Qət etdiyim otuz mil
məsafə məni beşcə mil yol gedib əldən düşən nərmənaziklərin kökünə salıb. Bu da
məni əməlli başlı dilxor edir. Kimdə kirit var?
- Fikir eləmə, - Bettlz kösövü ona
uzadaraq ağır-ağır danışmağa başladı.- Bu hamının başına gələ bilər. Birinci
səyahətim zamanı elə mənim də başıma gəlib. Yadımdadır ki, əyilib balaca
gölməçədən su içdikdən sonra ayaq üstünə qalxanacan o dünyaya gedib gəldim.
Sümüklərim elə xırçıldayırdı ki, elə bil oynaqdan aralanırdı. Qıcolmaya gəlincə,
o da məndən yan keçməyib. Bir dəfə elə tutmuşdu ki, özümə gələnəcən yoldaşlarım
günün yarısınadək əlləşdilər. Yaşına görə sən çox cürətlisən. Bircə ildən sonra
bizim hamımızı yarı yolda qoyacaqsan. Həm də sənin bədəninidə çox boylu-buxunlu
oğlanları vaxtından əvvəl o dünyaya - ulu babalarının yanına göndərən artıq piy
qatı yoxdur.
- Artıq piy?
- Bəs, necə? Uzun yol heç də onlar
üçün deyil.
- Heç eşitməmişdim.
- Eşitməmişdin? Heç şübhən olmasın
ki, bu belədir. Bəlkə haradasa onların gücü kara gələndir, ancaq şimalın
soyuğuna onlar tab gətirmirlər.Uzun səyahətə isə heç yaramırlar.Arıq adamlar isə
daha dözümlü olurlar.
-Elədir ki
var, - Lui Savoy söhbətə qoşuldu. - Mən bir adam
tanıyırdım öküz kimi güclü idi. Bir dəfə o, sizin tanıdığınız kürən, həmişə
irişən balaca irlandiyalı Lon Makfeynlə səyahətə çıxmışdı. Onlar gecə-gündüz yol
gedirmişlər. Öküz kimi güclü adam yorulub ələdən düşür və qarın üstünə uzanır.
İrlandiyalı onu dümsükləyəndə isə eynən uşaq kimi qışqırırmış. Onlar ta mənim
komama çatanadək beləcə davam edib. O, üç gün komada yorğanın altından çıxmadı.
Heç vaxt kişinin özünü bu cür qadın kimi apardığını görməmişdim. Bax onu da bu
günə artıq piy qatı salmışdı.
- Ancaq Aksel Handerson kimiləri də
var, - Prins dilləndi. Boylu-buxunlu skandinaviyalının faciəli ölümü mədən
mühəndisinə dərindən təsir etmişdi.
- O, haradasa bax oralardadır, -
deyərək əlini naməlum istiqamətə
tərəf uzatdı.
- O, uzun səyahətə çıxan və böyük
cəsarət göstərib sığın ovlayan ən güclü adam idi. - Bettlz əlavə etdi. -
Heç bir qaydaya zidd olmayan istisna idi. Bəs onun arvadı –Unqa? O,da çox
sağlam qadın idi. Onun cəsarəti, deyərdim ki, ərindən də çox idi. Daim ərinin
qayğısına qalan bu qadın onun üçün daha nələr etməmişdi! Mümkün olan hər şey.
-O
ərini sevirdi axı, - mühəndis etiraz
etdi.
- Məsələ onda deyil. O...
- Bura baxın, qardaşlar, - ərzaq
qutusunun üstündə oturan Sitka Çarli söhbətə qoşuldu. - Siz bəzi iri gövdəli
kişilərin qollarında əzələ yerinə lazımsız piy qatının olduğundan, qadınların
cəsarətindən və məhəbbətindən danışdınız. Siz hər şeyi haqlı söylədiniz.
Beynimdə daim boylu-buxunlu kişiyə və balaca bir qadına aid əhvalat dolaşır. Bu
balaca qadının ürəyindəki cəsarət istənilən güclü kişinin cəsarətindən qat- qat
artıq idi. Biz düz Duzlu Suya[2]
kimi çox üzücü bir səyahətə çıxmışdıq. Soyuq iliyə işləyir, qar dizə qədər,
aclıq da ki, qara bulud kimi daim başımızın üstündə. Bu qadının məhəbbəti isə
çox güclü idi, bəli güclü, bunu başqa cür adlandırmaq da olmaz.
O, nəfəsini
dərdi və əlindəki balaca balta ilə iri buz parçasını qırıb sobanın üstündəki
qazançaya atdı (onlar bundan içməli su kimi istifadə edirdilər). Kişilər Sitka
Çarliyə yaxın oturdular. Xəstə isə narahat halda o yan-bu yana çevrilərək
keyimiş bədəni üçün rahatlıq axtarırdı.
---
Qardaşlar,- deyə Sitka Çarli söhbətə davam etdi.- Bilirsiniz ki, mənim
damarlarımda qırmızı Sivaş qanı axır, ancaq ürəyimsə ağdır. Qanımın qırmızı
olmağı əcdadlarımın səhvi üzündən, ürəyimin ağ olması isə yaxşı ağ dostlarımın
olması səbəbindəndir. Mən hələ uşaq olanda bir həqiqəti öyrəndim. Öyrəndim ki,
dünya siz və sizin kimilər[3]
üçün yaradılıb. Sivaşlar[4]
sizinlə ayaqlaşa bilməzlər. Mənə qalsa, onlar meşə heyvanları,
marallar, ayılar kimi məhv olmalıdırlar. Mən bu gün ocaq başında sizin
aranızdayam, görürsünüzmü, artıq sizlərdən birinə çevrilmişəm. Həyatda çox
şeylər görmüşəm, çox qəribəliklərlə üzləşmişəm, çox adamlarla uzun yol yoldaşı
olmuşam. Bütün gördüklərimin nəticəsində mən də insanların əməllərinə sizin kimi
qiymət verirəm, sizin kimi mühakimə yürüdürəm və hətta sizin kimi də
fikirləşirəm. Bilirəm ki, ya sizlərdən biri haqqında kobud danışsam, ya da öz
əcdadlarımın nəslindən birini tərifləsəm, məni pis qəbul edib düşünməzsiniz ki,
Sitka Çarli Sivaşdır, gözlərindən namərdlik
yağır, danışığı da səmimi deyil.
Ətrafdakılar
güclə eşidiləcək səslə onunla razı olduqlarını bildirdilər.
- O qadının adı Passuk idi. Mən onu
dəniz kənarında yaşayan ailəsndən ədalətli ticarət yolu ilə almışdım. Onların
Çilkət tayfası dənizə tökülən kiçik çayın lap baş tərəfində yaşayırdı. Mən nə
ona vurulmuşdum, nə də onun baxışları məni valeh etmişdi. Həm də o, çətin ki
baxışlarını yerdən qaldırıb adamın üzünə baxaydı. Qızlar əvvəllər heç görmədiyi
yad bir kişinin qolları arasında necə utancaq və qorxaq olurlarsa, o da həmişə
belə idi. Dediyim kimi mənim ürəyimdə ona yer yox idi, fikrim-zikrim uzun
səyahət zamanı itlərimi yemləyəcək və avar çəkməkdə mənə kömək edə biləcək
birini axtarmaqda idi. Mənim olan-qalan yeganə yorğanımla iki nəfərin üstünü
örtmək olardı, mən də Passuku seçdim.
Bilmirəm sizə
dedimmi ki, mən həmin vaxt hökumət qulluğunda idim?.. Deməmişəmsə, bunu da
deyim. Beləliklə, məni kirşəm, itlərim, tükənən ərzağım və Passukla birgə hərbi
gəmiyə götürdülər. Bizi şimalda, Berinq dənizinin daim buzla örtülü olan, ucqar
sahilində düşürdülər. Hökumət qulluqçusu olduğum üçün mənə pul və həmin yerlərin
xəritəsi də verilmişdi. Ancaq əvvəllər bu yerlərdə olmayan adam üçün xəritənin
nə köməyi? Mən möhürlənmiş məktubları göz bəbəyi kimi qoruyub böyük Makenzi
çayının mənsəbində balina ovlayan gəmiyə çatdırmalı idim. Əgər çayların anası
Yukonu nəzərə almasaq, dünyada Makenzi kimi böyük çay yoxdur.
Deyəsən
mətləbdən uzaqlaşdım axı? Mənim sizə danışacaqlarımın nə balina ovlayan gəmiyə,
nə də mənim Makenzi çayı sahillərində keçirdiyim sərt qışa heç bir dəxli yoxdur.
Nə isə, elə ki yaz gəldi, günlər uzandı, Passukla gəlib cənuba, Yukon çayı
sahillərinə
çıxdıq. Bu çox ağır və üzücü səfər oldu. Xarlanmış qarın üstü ilə cığır
açırdıq, yeganə bələdçimizsə günəş idi. O çöllər o zaman çılpaq idi. Biz çayla
üzüyuxarı, axına qarşı üzürdük. Qırxıncı Milə[5]
çatanadək gah kürəklə, gah da şüvüllə avar çəkdik. Axır ki, gəlib sahilə yan
aldıq. Ağ üzlü adamları yenidən görmək necə də xoş idi. Həmin ilin qışı yaman
sərt keçdi. Qışın soyuğu və şaxtası
ilə birlikdə aclıq da bizə qənim kəsilmişdi. Şirkətdə işləyənlərə adambaşına
qırx funt un və əlavə də iyirmi funt donuz əti verdilər. Paxlamız isə heç yox
idi. İtlər hər gün aclıqdan ulaşırdılar, gözə dəyən adamların arıqlıqdan ordları
bir-birinə keçirdi. Güclü adamlar zəif düşür, zəiflər isə ölürdülər. Sinqa
xəstəliyi də bir yandan baş alıb ğedirdi. Bir gün dükana gələndə oranın da boş
olması ərzaq əldə etmək ümidimizi lap alt-üst etdi. Biz ocağın ətrafına yığışıb
sakitcə söhbət edirdik, şamlar haradasa əlçatmaz yerdə yaza salamat çıxa biləcək
adamlar üçün gizlədilmişdi. Nəhayət,
belə qərara gəldik ki, kimsə Duzlu Suya gedib oradakıları düşdüyümüz çarəsiz
vəziyyətdən xəbərdar etsin. Hamının baxışlarının mənə tuşlanmasından aydınca
sezdim ki, bunu məhz mən etməliyəm.
- Heyns Mişin buradan yeddi yüz mil
araladır, - mən dilləndim. Düz yeddi yüz mil və bütün yolu qar çəkməsi[6]
ilə getmək lazım gələcək. Mənə özünüzün ən yaxşı itlərinizi verin və yol üçün
ərzaq tədarükü görün. Passuk da mənimlə gedəcək.
Onlar mənim
şərtimlə razılaşdılar. Bu zaman Lonq Ceff adlı irigövdəli, sağlam yanki ayağa
duraraq bizimlə getmək istədiyini bildirdi. Məhz səyahət üçün doğulduğunu və kəl
südü ilə böyüdüyünü deyən bu adamın danışığından özündən razılıq hissi yağırdı.
Əgər yolda mən ölərəmsə Lonq Ceff mənə verilən tapşırığı öz
öhdəsinə götürməli idi. O, güclü olduğundan özünə arxayın idi. Mən o zaman çox
gənc idim və yankiləri heç də yaxşı tanımırdım. Haradan biləydim ki, özünü
tərifləmək elə zəiflikdən irəli gəlir. Yaxşı deyiblər, bacarıqlı adam az
danışar. Hə, beləliklə biz üçlükdə – Passuk, Lonq Ceff və mən yola düşdük.
Yəqin siz heç
vaxt insan ayağı dəyməyən, göz işlədikcə uzanan çöllərdən keçməmisiniz – elə
buna görə də yolun çətinliyindən danışmayacağam. Bircə onu deyim ki, ağır
zəhmətə qatlaşıb gündə on mil, bəzən isə otuz mil yol
getməli olurduq. Yola düşdüyümüz ilk gündən ərzağı qənaətlə işlətsək də bu bizi
xilas etmədi. Eyni zamanda bizim seçdiyimiz itlərin heç də hamısı yaxşı deyildi
və onlar da ayaq üstə güclə dayanırdılar. Belə olan halda biz itlərin köməyinə
arxalana bilməzdik. Uayt çayın[7]
yanında, yolun yalnız iki milini qət etmişdik ki, kirşələrimizdən birinin sayı
azaldı. Əslində hələ heç nə itirməmişdik: taqətdən düşüb ölən
iitlərin əti sağ qalan itlər üçün yem oldu.
Pelliyə
çatanadək yolda bir ins-cinsə rast gəlmədik. Mən Pellidə əlavə ərzaq tədarükü
görmək və bütün yol boyu əldən düşərək zarıyan Lonq Ceffi orada qoymaq fikrində
idim. Ancaq orada ərzaq anbarı az qala boşalmışdı. Xəstəlikdən çəitnliklə nəfəs
alan komisyonçu, missionerin boş daxmasını və üstünə iri daş qalaqları yığılmış
qəbrini bizə göstərdi. Orada biz aralarında körpələr və qocalar olmayan bir
dəstə hinduya da rast gəldik. Bəlli idi ki, baharı qarşılamaq onların heç də
hamısına nəsib olmayacaqdı.
Beləliklə,
biz oradan əliboş, ürəyimizdə dərd aralandıq. Heyns Mişinədək dəniz yolu ilə beş
yüz mil məsafə var idi və biz bu məsafəni qət etməli idik.
Günəş
şüalarının zəifliyindən hətta günorta üstü də hava qaranlıq olurdu. Ancaq buz
yığını azaldığından yol yerimək asanlaşmışdı. Mən itləri qovurdum, gecə-gündüz
ara vermədən yol gedirdik. Əvvəlcədən dediyim kimi bütün yolu qar çəkməsi liə
gedirdik. Çəkmə də ayqlarımızda küt ağrılar yaradır, sağalmaz yaralar əmələ
gətirirdi. Yaraların qaşınmasına dözmək lap əzablı idi. Hər gün çəkmələri
ayağımıza bağlayanda ağrı daha da şiddətlənirdi.
Lonq Ceff
ağrıya dözə bilmədiyindən əməlli-başlı uşaq kimi ağlayırdı. Mən ona ön cərgədə
ən yüngül kirşəni çəkməyi tapşırdım. O isə öz rahatlığı üçün
qar çəkmələrini çıxartdı. Buna görə də qabaqda cığır açmaq əvəzinə, əksinə, onun
mokasinləri qarın üzərində iri çuxurlar əmələ gətirirdi ki, həmin çuxurlar da
itlərin hərəkətini çətinləşdirirdi. Bir dəri bir sümük olan itlər üçün
düşdükləri çuxurdan çıxmaq müşkül bir iş idi. Bir dəfə Lonq Ceffi yaxşıca
danladım, o da söz verdi ki, bir daha belə etməyəcək. Ancaq sözünün üstündə dura
bilmədiyi üçün mən onu bu dəfə qamçı ilə döydüm. Bu üsulun təsiri oldu, artıq
itlər çuxura düşüb əziyyət çəkmirdilər. Lonq Ceff doğrudan da uşaq idi, əziyyətə
dözməyən iri gövdəli uşaq.
Ancaq Passuk!
Lonq Ceff ocağın yanında uzandığı və zarıyıb ağladığı anlarda Passuk xörək
bişirir, səhərlər kirşələri bağlamağa, axşamlar isə onları yenidən açmağa mənə
kömək edirdi. Passuk həmişə qabaqda gedib cığır açmaqla itlərimizi də xilas
etdi. Passuk – necə deyim, vallah o işlər ki bilirdim onun öhdəsindən Passuk
gələ bilər, mənim o işlər sarıdan heç bir narahatçılığım yox idi. Mənim başım
başqa işlərə qarışıq idi. Həm də o zaman çox gənc olduğumdan qadınların
düşüncələri mənim üçün yad idi. Yalnız keçmişi xatırlayanda indi mən hər şeyi
başa düşürəm.
Lonq Ceffdən
artıq bizə bir kömək yox idi. O həmişə bizdən dala qalırdı. Sonra bildik ki, sən
demə o, xizəyin üstünə uzanırmış, itlər də təbii ki, onu çəkə biləcək gücdə
deyildilər. Passuk həmin kirşəni çəkməyi öz öhdəsinə götürdü. Artıq Lonq Ceff
üçün sadəcə yeriməkdən başqa heç nə qalmırdı. Hər səhər mən ona düşəcək ərzaq
payını verirdim, o bizdən qabaq təkcə yola düşürdü. Biz isə əşyaları
qablaşdırır, itləri kirşələrə qoşub onun dalınca yollanırdıq. Günorta günəşin
şəfəqləri gözümüzü qamaşdıranda biz yaş gilələri yanağında donmuş Lonq Ceffə
çatır və hətta onu ötürdük də. Axşamlar isə biz düşərgə salır, ona düşəcək ərzaq
payını ayırır, onun üçün də yatmağa yer düzəldirdik. Bizdən çox arxada qalmış
Lonq Ceff üçün böyük tonqal yandırırdıq ki, bizi asanca tapa bilsin. Bundan bir neçə
saat sonra budur Lonq Ceff axsaya-axsaya gəlir, inildəyə- inildəyə öz payını
yeyir və yatırdı. Demək olmaz ki, o, xəstə idi. Sadəcə səfərin çətinliyi və
aclıq onu əldən salmışdı. Ancaq biz də onun günündə idik. Bununla belə bütün
işləri biz görürdük, o isə iri gövdəsinə baxmayaraq, heç nə etmirdi. Yəqin bayaq
sizin dediyiniz piy qatı ona mane olurmuş. Hər halda biz ona düşən ərzaq payını
son tikəsinəcən verirdik.
Günlərin bir
günü biz bu Sükunətdə iki adama rast gəldik. Bu ağ adamlardan biri kişi, o
birisi isə cavan oğlan idi. Dediklərinə görə, Lö Barc gölündə buz qatı aralanmış
və onların olan-qalanı düz gölün dibinə getmişdi. Xilas edə bildikləri bircə şey
canları və çiyinlərinə saldıqları yorğan idi ki, axşamlar qaladıqları ocağın
qırağında səhərəcən ona bürünüb yatırdılar. Onların çox az unları var idi və unu
isti su ilə qatıb içirdilər. Kişi mənə vur-tut səkkiz fincan unlarının olduğunu
göstərdi. Onlar bununla artıq çoxdan aclıqdan əziyyət çəkən Pelliyə üz
tutmuşdular. Ora isə hələ iki yüz mil məsafə var idi. Onlar bir də onu dedilər
ki, yanlarında çox ədalətli rəftar etdikləri bir hindu da varmıış və həmin hindu
onlarla ayaqlaşa bilmədiyindən arxada qalmışdır. Sözün düzü, mən buna heç
inanmadım. Axı bərabər ərzaq payı alan adam nə üçün geridə qalmalıdır? Mən bu
adamlara heç cür ərzaq verə
bilməzdim. Onlar hətta bizim o biri itlərə nisbətən bir az kök itimizi də
oğurlamağa cəhd etdilər. Ancaq tapança ilə qorxutduqdan sonra
səntirləyə-səntirləyə bizdən aralanıbPelliyə üz tutdular.
İndi bizim
həddən ziyadə arıq olan üç itimiz və bir kirşəmiz var idi. Məlumdur ki, odun az
olanda ocaq pis yanır, daxma da isinmir. Biz də bu gündə idik. Çox az
yediyimizdən şaxtaya heç dözümümüz qalmamışdı. Sifətimiz soyuqdan elə qap-qara
kəsilmişdi ki, doğma anamız da görsəydi, bizi tanıya bilməzdi. Ayaqlarımız da
yaman ağrıyırdı. Səhərlər yola düşəndə qar çəkmələri elə incidirdi ki, mən özümü
qışqırmaqdan güclə saxlayırdım. Passuk həmişəki kimi öndə gedib cığır salır və
heç ağzını da açmırdı. Lonq Ceff isə elə hey zarıyırdı.
Otuzuncu Mil
artıq elə də uzaq deyildi. Suyun axını buz qatını elə əritmişdi ki, bir çox
yerdə iri çatlar və buz parçaları ilə əhatə olunmuş gölməçələr var idi. Bir
dəfə, bizdən əvvəl gəlib adəti üzrə
istirahət edən Lonq Ceffə çatanda gördük ki, onunla bizim aramızda böyük su
yarğanı var. Onun oradan dövrə vurub keçdiyi yer kirşə üçün çox dar idi. Biz
axtarıb buzun möhkəm olduğu yeri tapdıq və Passuk, hətta yüngül olmasına
baxmayaraq əlinə hər ehtimala qarşı uzun şüvül alıb birinci keçdi. Sonra o,
arxasınca itləri səslədi. Təəssüf ki, itlər həmin yerdən keçə bilməyibdərin suya
qərq oldular. Mən yanqayışı qırılanadək arxa tərəfdən kirşədən bərk yapışsam da,
itləri xilas edə bilmədim. Düzdür, onlar çox arıq idilər, ancaq hər halda onlar
bizim bir həftəlik ərzaq ehtiyatımız ola bilərdilər. İndi isə onlar da əldən
çıxmışdı.
O birisi gün
səhər mən az qala tükənən ərzağımızı üç yerə bölüb Lonq Ceffə dedim ki, artıq
yükümüz olmadığından, biz daha yeyin getmək istəyirik. O ya bizimlə ayaqlaşmalı,
ya da burada qalmalıdır. O isə ağrıyan ayaqlarını və iztirablarını dilə
gətirərək hündürdən qışqırmağa və məni pis yoldaş olmaqda suçlayıb ağzına gələni
deməyə başladı. O, başa düşmürdü ki, bizim də ayaqlarımız ağrayır, bəlkə onun
ayaqlarından da çox, çünki biz ondan çox zəhmət çəkirdik. Lonq Ceff and içdi ki,
yerindən bir addım belə tərpənməyəcək. Beləliklə, Passuk xəz örtüyü, mənsə
qazançanı və baltanı götürüb yola düzəldik. Bu vaxt Passuk Lonq Ceffə qoyduğumuz
ərzaq payına gözucu baxıb dedi:
- Bu fərsizə ərzaq qoymaq heç düzgün deyil.
O,
ölsə daha yaxşı olar.
Mən isə başımı yırğılıyıb, -
Yox, yox yoldaşlıqda belə şey olmaz, - dedim. Bu an Passuk Qırxıncı Mildə məndən
ərzaq yolu gözləyən layiqli insanları mənə xatırlatdı. Mən etiraz əlaməti
olaraq başımı yırğalamışdım ki, Passuk tapançanı cəld hərəkətlə mənim kəmərimdən
qapıb çıxartdı və elə o andaca Bettlz qardaşımızın dediyi kimi Lonq Ceff
vaxtından əvvəl ulu babalarının yanına birdəfəlik köç etdi. Bu hərəkətinə görə
Passuku danladım, ancaq o buna görə təəssüflənmədiyini bildirdi. Əslində mən
ürəyimin dərinliyində onun haqlı olduğunu bilirdim.
Sitka Çarli
bu yerdə söhbətini saxlayıb sobanın üstündəki qazançaya buz parçaları tulladı.
Hamı sükut üçündə idi. Soyuqdan ulayan itlərin tükürpədici səsləri
içəridəkilərin yerlərində qurcalanmasına səbəb oldu.
- Günlər
bir-birini əvəzləyirdi. Bir gün biz əvvəl rast gəldiyimiz iki adamın
cəsədlərinin yanından keçib getdik. Duzlu Suya gedib çatıncayadək elə buradaca
ölmək daha yaxşı olardı. Bir gün isə biz Pelliyə üz tutan üçüncü bir adama rast
gəldik. O, hindu idi. Başına gələnləri danışdığından məlum oldu ki, həmin
əvvəlki iki adam onun yol yoldaşları imiş və onunla çox ədalətsiz rəftar
ediblər. İndi də üç gündür ki, unu qurtardığından hər gecə öz dəri çəkmələrindən
bir parça qaynadıb onu yeyir və daha ondan da bir şey qalmayıb. Bu adam
Sahildə yaşayan hindulardan idi deyə, Passuk onun dilini bilirdi. O, Yukona
bələd deyildi, heç yolu da tanımırdı, ancaq gediş səmti Pelliyə doğru idi. O
buradan nə qədər aralı idi? İki gecəmi, on gecəmi, yoxsa yüz gecəmi?
O, bunu da bilmədən üz tutub Pelliyə doğru gedirdi. Geri qayıtmaq isə mümkün
deyildi, çünki daha da uzaq olardı. O, ancaq və ancaq irəli getməli idi.
Bu hindu
ərzaqımızın az olduğunu görüb bizdən heç nə istəmədi. Passuk balaları təhlükədə
olan kəklik kimi səksəkə içində gah mənə, gah da ona baxırdı. Mən Passuka tərəf
çevrildim:
- Bu adamla
çox vicdansız rəftar ediblər. Ərzaq payımızdan bir az ona verimmi?-deyə
soruşanda onun gözündə bir anlıq sevinc qığılcımı parıldadı. Uzun müddət mənə və
hinduya baxan Passuk birdən sərt şəkildə dedi:
- Yox,
yolumuz çox uzundur və ölüm hər an bizi haqlaya bilər. Qoy ölüm bu yad adamı
haqlasın, səni yox.
Beləcə, hindu
üzü Pelliyə doğru yönəlib bizi tərk etdi.
Qəribədir, həmin gecə Passuk için-içn ağladı. Mən əvvəllər onu heç vaxt ağlayan
görməmişdim deyə onun bu halına təəccübləndim və fikrimdən keçdi ki, onun qadın
ürəyi artıq çətinliyə, əzab-əziyyətə tab gətirmir.
Həyat çox
qəribədir. Bu haqda düşünüb daşındıqca həyatın qəribəliyi nəinki azalmır, hətta
get-gedə artır. Nə üçün biz onun xiffətini bu qədər çəkirik? Axı həyat oyundur,
elə bir oyun ki, heç kəs ona qalib gəlmir. Yaşamaq üçün ağır zəhmətə qatlaşırıq,
əzab çəkirik, qocalıq qapını haqlayanda isə isinmək üçün külə dönmüş ocağa əl
uzadırıq.Yaşamaq olduqca çətindir. Bununla yanaşı, insan heç vaxt könüllü olaraq
ölümün ağuşuna atılmaq istəmir, hər bir insanın ürəyində son nəfəsinəcən yaşamaq
nisgili olur. Axı, ölüm daha xeyirxahdır. Bir baxın, bizi ağır məşəqqətlərə
salan yalnız həyatdır. Ancaq biz yenə də həyatı sevir, ölüməsə nifrət edirik. Bu
çox qəribədir.
Yol boyu mən
də, Passuk da çox az danışırdıq. Axşamlar ölu kimi qarın üstünə uzanır, səhərlər
isə yolumuza davam edirdik. Ətrafımızda həyat nişanəsi yox idi. Ov üçün nə tetra
quşu, nə dələ, nə də dovşan var idi. Çay da bəyaz buz örtüyünün altından
sakit-sakit axırdı. Lap indiki kimi hava çox soyuq idi. Axşamlar ulduzlar bizə
çox yaxın və böyük görsənirdilər, onlar sanki rəqs edirmiş kimi hoppanırdılar.
Gündüzlər günəş buludların arxasından çıxıb tam görsənənəcən lap təngə gəlirdik.
Ətrafdakı qar almaz tozuna bənzəyirdi. Yan-yörəmizə baxdıqca gözlərimiz
qamaşırdı. Nə yanar ocaq görürdük, nə də bir səs eşidirdik, yol yoldaşımız iliyə
işləyən soyuq və Sükunət idi. Vaxtdan xəbərimiz yox idi. Bildiyimiz bircə şey
var idi - necə olursa-olsun Duzlu Suya çatmaq. Arzularımız da, ayaqdarımız da
bizi ora aparırdı. Sən demə biz Tahkinanın yanında düşərgə salmışıq, ancaq
oraları tanımamışıq. Gözlərimiz Uaythorsu[8] axtarırdı, amma onu görə bilmirdik. Biz
heç nə hiss etmirdik, tez-tez yıxılırdıq, ancaq hətta yıxıldıqda belə, Duzlu
Suya tərəf ümidlə baxırdıq.
Yol boyu
ədalətlə böldüyümüz ərzaq da tam qurtardı. Passuk gücdən düşmüşdü və daha da
tez-tez yıxılırdı. Maral Bərəsinə çatanda isə onun gücü lap tükəndi. Səhər biz
uzanıb yerimizdəcə qaldıq, yola çıxmadıq. Mən ölümü bax beləcə, orada qalıb
Passukla əl-ələ tutub qarşılamaq xəyalına düşdüm, çünki qadın məhəbbətinin nə
demək olduğunu artıq anlamağa başlamışdım. Heyns Mişinədək səksən mil məsafə
qalırdı. Sıralanan ağacların arxasından lap uzaqda Böyük Çilkut gözə dəyirdi.
Passuk dodaqlarını mənim qulağıma yaxınlaşdıraraq mənim nəyəsə acığım
tutacağından heç çəkinmədən yavaşca pıçıldamağa başladı. Onun öz məhəbbətindən,
ürəyindən keçənlərdən və mənim həmin anadək hiss etmədiyim bir çox şeylərdən
danışdığı xatirimdədir. O mənə bunları söylədi:
-Sən mənim
ərimsən, Çarli və mən sənə yaxşı arvad olmuşam. Həmişə sənin ocağını qalamışam,
xörəyini bişirmişəm, itlərini yemləmişəm, avar çəkmişəm və buna görə heç vaxt
şikayətlənməmmişəm. Heç vaxt nə deməmişəm ki, atamın koması daha isti olub, nə
də deməmişəm ki, orada - Çilkatda daha çox ərzaq var idi. Həmişə sən danışanda
qulaq asmışam, əmr edəndə tabe olmuşam. Beləmi olub, Çarli?
-Hə düzdür.
Həmişə belə olub.
-Sən ilk dəfə Çilkata gəlib məni, insan iti neçə pulla alırsa o çür, heç üzümə
baxmadan alıb özünlə aparanda mənim ürəyimdə kədər və qorxu hissi yarandı. Ancaq
o zamandan çox vaxt keçib. Sən mənə qarşı mərhəmətli olmusan, Çarli, həlim insan
öz itinə qarşı necə mərhəmətli olursa, bax eləcə. Ürəyin isə həmişə bum-buz
olub, orada heç vaxt mənə yer olmayıb. Buna baxmayaraq sən mənimlə vicdanlı
rəftar etmisən, hərəkətlərin ədalətli olub. Sənin cəsarətli addımlar atmağın,
təhlükənin gözünə dik baxmağın mənim gözlərimin qarşısında baş verib. Mən səni
başqaları ilə müqayisə edib sənin onların arasında alnıaçıq dayandığının şahidi
olmuşam. Sənin sözlərin müdrik, danışığın düz olub və mən get-gedə səninlə fəxr
etməyə başlamışam, ta o vaxta qədər ki, ürəyim də, fikirlərim də yalnız sənə
məxsus olub. Sən mənimçün səmanı heç vaxt tərk etməyən parlaq günəş olmusan. Mən
hara baxırdımsa öz günəşimi görürdüm. Sənin ürəyin isə yenə də soyuq idi.
-Düzdür, - mən dilləndim. - Bu belə olub. Mən sənə qarşı soyuq olmuşam. Ancaq bu
əvvəllər belə olub. İndi mənim ürəyim yaz günəşindən əriyən qara bənzəyir. Hiss
edirəm ki, qəlbimin dərinliyindən çayların şırıltısının səsi gəlir, göy otlar
cücərir. Ürəyimin səsi mənə quşların civiltisini xatırladır, biz qışa birlikdə
qalib gəldik, Passuk və bu sınaq mənə qadın məhəbbətinin nə olduğunu anlatdı.
O
xəfifcə gülümsədi, mənə sığındı və dedi:
-
Şadam.
Bundan sonra o, başını sinəmə qoyub bir müddət sakitcə uzandı. Ağır-ağır nəfəs
alan Passuk pıçıltı ilə söhbətə başladı:
-
Mənim səfərim buradaca bitir, çox yorulmuşam. Ancaq əvvəlcə başqa bir şey
haqqında danışmaq istəyirəm. Neçə illər bundan qabaq, mən balaca qız olanda
atamın komasında bir qucaq xəz dərinin üstündə oynayırdım. Kişilər ova getmişdi,
qadınlar və oğlanlar da vurulmuş ovu gətirməkdə onlara gömək edirdilər. Bu
hadisə yaz vaxtı baş vermişdi. Mən komada təkcə idim. Birdən qış yuxusundan
yenicə ayılmış yekə boz ayı başını komadan içəri soxub fısıldadı. Bu zaman mənim
qardaşım ilk ov kirşəsini gətirirdi. Ayını görcək o, ocaqdan kösöv götürüb
onunla döyüşə girdi. Qoşquları açılmasada, itlər də ayının üstünə cumdular.
Dəhşətli döyüş başladı, səs-küydən qulaq tutulurdu. Onlar ocağın içinə
yıxıldılar. Xəzlər ətrafa səpələndi, komanın altı üstünə çevrildi. Nəhayət ayı
yerə sərildi, ağzında da qardaşımın barmaqları. Onun üzündə ayının pəncəsinin
cırmaq yerləri var idi. Sən fikir verdinmi, Çarli, Pelli istiqamətində gedən o
hindunun ocaqda isindirdiyi əlində əlcəyin baş barmağı yox idi. O mənim qardaşım
idi, Çarli. Mənsə ona ərzaq verməkdən boyun qaçırdım, onu Sükunətə ac-yalavac
yola saldım.
Görün, qardaşlar, Maral Bərəsi yaxınlığında qar üstündə can verən Passukun
məhəbbəti necə güclü olub ki, onu üzücü və nəticəsi acı sonluqla bitən səyahətə
aparan kişidən ötrü qardaşını da, özünü də qurban verdi. Gözünü son dəfə
yummazdan əvvəl Passuk mənim əlimi götürüb sincab dərisindən olan parkasının[9]
altına, qurşağına doğru apardı. Balaca kisəsinin ərzaqla dolu olduğunu görcək
onun gücdən düşməsinin səbəbini anladım. Biz hər gün ərzağı son tikəsinəcən
bərabər bölürdük. Sən demə, Passuk ona düşən payın yarısını yeyir, yarısını da
kisəyə atırmış.
Passuk dilləndi:
- Passukun yolu burada bitir, Çarli. Ancaq sənin yolun hələ davam edəcək, böyük
Çilkutdan keçib ta Heyns Mişinədək, oradan da dənizədək. Ondan sonra da sənin
yolun davam edəcək, Çarli. O səni parlaq günəşlərə, yad torpaqlara və sulara
aparıb çıxaracaq. Bu yolda səni şərəfli və şan-şöhrətli uzun ömür gözləyir.
Həyat yolu səni çoxlu qadınların, özü də qəşəng qadınların komasına aparacaq,
ancaq bu yol heç vaxt Passukun məhəbbətindən böyük məhəbbəti sənin qarşına
çıxarmayacaq.
Mən bilirdim ki, o, həqiqəti söyləyir. Ağlım elə bil başımdan çıxmışdı, ərzaq
dolu kisəni bir kənara atıb and içdim ki, mən də heç yerə gedən deyiləm. Bu an
Passukun yorğun gözləri yaşla doldu:
-Sitka Çarli kişilərin arasında həmişə şərəflə addımlamış, həmişə sözünə doğru
olmuşdur.O, nə üçün bu şərəfi unudub Maral Bərəsində əbəs sözlər danışır? O,
Qırxıncı Mildə ona öz ərzaq payını və ən yaxşı itlərini verən adamları nə tez
unutdu? Axı Passuk həmişə öz əri ilə fəxr etmişdir. Qoy indi o da ayağa qalxıb
qar çəkmələrini geysin və yola düşsün ki, Passuk yenə də onunla fəxr etsin.
Mənim qollarım arasında artıq həyat yox idi. Passukun zəif bədəni buza dönmüşdü.
Ayağa qalxıb ərzaqla dolu kisəni götürdüm, qar çəkmələrimi bağladım və yolu
əlimə aldım. Dizlərim taqətdən düşmüşdü, başım gicəllənirdi, qulaqlarımdasa
küyültü vardı. Artıq çoxdan unutduğum uşaqlıq xatirələrim gözümün qabağında
canlanırdı. Mən hər şeyin bol olduğu potlaç[10]
ziyafətində idim, mahnı oxuyurdum, oğlanların və qızların oxuduğu nəğmənin
təsirindən rəqs edirdim, Passuksa əlimdən tutmuşdu, həmişə mənimlə birgə idi. Mən yatanda o, məni oyadırdı, mən büdrəyəndə, ya
da yıxılanda o məni qaldırırdı. Mən dərin qara batıb qalanda o mənə cığır
açırdı. Elə bu xəyallarla da mən Heyns Mişinə çatdım.
Sitka Çarli çadırın kənarını qaldırdı. Günorta idi. Cənubda Henderson
suayırıcısının üstündə günəşin zəif şüaları bərq vururdu. Günəş altında
şölələnən çiskin zərif ipəyi xatırladırdı. Qarşıda, yolun kənarında soyuqdan
tükləri pırpızlaşmış qurdbasan canavar iti ağzını göyə tutub tükürpədici səslə
ulayırdı.
[1] Алйаскада гошгу ити
[2] Дяниз нязярдя тутулур
[3] Аь адамлар нязярдя тутулур
[4] Гырмызы адамлар нязярдя
тутулур
[5] Канадада тиъарят мянтягяси
[6] Щиндуларын гар вя батаглыгда
эейдикляри гайышдан щюрцлмцш чякмя
[7] Йукон чайынын голу (Канада
яразисиндя)
[8] Канаданын шимал гярбиндя шящяр
[9] Хяздян тикилмиш капцшонлу цст
эейими
[10] Алйасканын шимал гярб
сащилляриндя йашайан щиндулара хас зийафят. Адятя ясасян бир нечя эцн давам едян
шянлик вахты ев сащиби гонаглара щядиййяляр пайлайыр